Tłuszcze

Wstęp

Funkcje

Zapotrzebowanie

Podział

Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe

Wstęp

Tłuszcze (Lipidy) należą do dużej grupy naturalnych związków organicznych, nierozpuszczalnych w wodzie, natomiast rozpuszczalnych w rozpuszczalnikach organicznych takich jak eter etylowy, eter naftowy, chloroform, benzen, aceton itd. Do lipidów zalicza się też pochodne lipidów naturalnych i pokrewne im związki, które zachowują cechy lipidów. Lipidy występują we wszystkich żywych organizmach. W roślinach są one obecne przede wszystkim w nasionach i w miąższu owoców, a w organizmach zwierząt w różnych narządach lub jako wyodrębniona tkanka tłuszczowa.

Funkcje

• są najbardziej skoncentrowanym źródłem energii, z 1 g tłuszczów wyzwalają się 9 kcal,
• są wygodnym i głównym źródłem materiału zapasowego (umożliwiają robienie przerw między posiłkami, podczas pracy, umożliwiają funkcjonowanie organizmu poza strefą neutralności cieplnej – utrzymywanie temperatury ciała),
• nagromadzony w tkance tłuszcz chroni przed nadmiernym wydzieleniem ciepła, pozwala na adoptowanie się w niskiej temperaturze, wewnątrz organizmu utrzymuje narządy w stałym położeniu, zapobiega ich przemieszczaniu się,
• odłożone w organizmie lipidy są magazynem wody, 30-50% tkanki tłuszczowej stanowi woda, spalenie 100 g tkanki tłuszczowej wyzwala 107 g wody,
• mieszane tłuszcze pożywienia są źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E, K i Niezbędnych Nienasyconych Kwasów Tłuszczowych (witamina F),
• tłuszcze w pożywieniu oszczędzają gospodarkę białkami i witaminami z grupy B,
• mają dużą wartość sytną – hamują wydzielanie soku żołądkowego, podnoszą smak potraw,
• pełnią funkcję budulcową, są składnikiem błon komórkowych oraz stanowią ważny element wchodzący w skład wielu hormonów, cholesterolu oraz ważnych substancji wewnątrzkomórkowych.

Zapotrzebowanie

Tłuszcze powinny dostarczać 25-30% wartości energetycznej dziennej racji pokarmowej dorosłego człowieka. Powinny to być tłuszcze nienasycone, nie utwardzane chemicznie, pozbawione izomerów trans.

Dzienny poziom zalecanego spożycia Tłuszcze dla różnych grup ludności^*

*(według Szczygieł A. i inni: Normy żywienia IŻŻ, zaktualizowane w 1980 r. Żyw. Człow. i Metab., 10, 2, 143, 1983.)

Podział

Ze względu na budowę chemiczną lipidy można podzielić na:

Lipidy proste – estry kwasów tłuszczowych i alkoholi.

• Lipidy właściwe
• Woski

Lipidy złożone – związki zawierające oprócz kwasów tłuszczowych i alkoholi także inne składniki.

• Fosfolipidy
• Glikolipidy
• Inne lipidy złożone

Lipidy pochodne – pochodne lipidów prostych i złożonych, powstałych przede wszystkim w wyniku ich hydrolizy, zachowując ogólne właściwości lipidów.

• Kwasy tłuszczowe
• Alkohole
• Węglowodory

Lipidy właściwe
Są to estry kwasów tłuszczowych i glicerolu.

Woski
Są to estry wyższych kwasów tłuszczowych i alkoholi innych niż glicerol.

Fosfolipidy
Są to lipidy zawierające kwas fosforowy jako mono lub diester.

Glikolipidy
Są to związki zawierające co najmniej jeden cukier połączony wiązaniem glikozydowym z częścią lipidową.

Kwasy tłuszczowe
Tłuszcze zbudowane są z kwasów tłuszczowych, których budowa chemiczna determinuje podział tych związków na kwasy tłuszczowe nasycone, jednonienasycone (monoenowe) i wielonienasycone (polienowe).

Kwasy tłuszczowe nasycone (ważniejsze):

• masłowy
• kapronowy
• kaprylowy
• kaprynowy
• laurynowy
• mirystynowy
• palmitynowy
• stearynowy
• arachidowy
• behenowy
• lignocerowy

Kwasy tłuszczowe jednonienasycone (ważniejsze):

• oleomirystynowy
• oleopalmitynowy
• oleinowy
• elaidynowy
• wakcenowy
• gadoleinowy
• erukowy
• brasydynowy

Kwasy tłuszczowe wielonienasycone – Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe (ważniejsze):

• linolowy (omega-6)
• γ-linolenowy (gamma-linolenowy) (omega-6)
• arachidonowy (omega-6)
• α-linolenowy (alfa-linolenowy) (omega-3)
• dokozaheksaenowy (omega-3)
• eikozapentaenowy (omega-3)

Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe

Kwasy tłuszczowe są składnikami tłuszczów. Istnieją dwa Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe. Niezbędne to znaczy musimy pozyskiwać je z pożywienia ponieważ organizm nie potrafi ich sam wytworzyć. Pierwszym takim kwasem jest α-linolenowy należący do rodziny kwasów omega-3. Źródłem tego kwasu w pożywieniu są: tłoczone na zimno oleje: lniany i rzepakowy, nasiona lnu i rzepaku, siemię lniane, orzechy włoskie, kiełki pszenicy. Drugim Niezbędnym Kwasem Nienasyconym jest kwas linolowy należący do rodziny omega-6. Możemy go znaleźć w tłoczonych na zimno oleju sojowym i kukurydzianym, nasionach słonecznika, nasionach dyni, nasionach sezamu i w większości orzechów. Poza kwasami: α-linolenowym (omega-3) i linolowym (omega-6) istnieją inne kwasy należące do rodziny kwasów omega-3 i omega-6. Do rodziny kwasów omega-3 należą: kwas dokozaheksaenowy i kwas eikozapentaenowy, które nasz organizm może wytworzyć z kwasu α-linolenowego. Zawarte są one przede wszystkim w żywności pochodzenia morskiego (w rybach tj. makrela, łosoś, halibut, dorsz, śledź, sardynka). Dla niemowląt i dzieci kwas dokozaheksaenowy ze względu na swoje funkcje jest Niezbędnym Nienasyconym Kwasem Tłuszczowym (jest on zawarty w mleku ludzkim). Do rodziny kwasów omega-6 należą: kwas γ-linolenowy i kwas arachidonowy, które nasz organizm może wytworzyć z kwasu linolowego. Największą wartością i aktywnością biologiczną odznaczają się należące do rodziny omega-3. Prawidłowy stosunek kwasów  tłuszczowych z rodziny omega-6 do kwasów z rodziny omega-3 powinien wynosić (<5:1).

Rola Niezbędnych Nienasyconych Kwasów Tłuszczowych:

• stanowią jeden z niezbędnych składników budulcowych komórek,
• biorą udział w metabolizmie cholesterolu (zwłaszcza kwas arachidonowy) i jego transporcie (przeszło połowa estrów cholesterolu występuje w postaci połączeń z kwasem linolowym, co ułatwia ich rozprowadzenie w organizmie, obniżają poziom cholesterolu we krwi),
• hamują agregację płytek krwi, powodują rozszerzanie naczyń krwionośnych, w tym i wieńcowych, działają antyarytmicznie,
• są prekursorami do biosyntezy prostaglandyn i prostacyklin,
• biorą udział w transporcie wody i elektrolitów przez błony biologiczne,
• regulują wydalanie jonów sodu z organizmu.

Niedobór Niezbędnych Nienasyconych Kwasów Tłuszczowych powoduje:

• zahamowanie wzrostu i spadek przyrostu masy,
• zmiany skórne i wypadanie włosów,
• zwiększona wrażliwość na zmiany alergiczne i zakażenia bakteryjne,
• spadek napięcia mięśnia sercowego (mniejsza siła skurczu, gorsze krążenie, obrzęki).